Rynek energii w Polsce

RYNEK ENERGII W POLSCE

Z liczbą 38 mionów mieszkańców, spośród których 64% mają miej niż 49 lat, Polska zajmuje 6 pozycję w Europie pod względem geograficznym, ludności oraz aktualnego PKB.

Konsumpcja energii podlega ciągłemu wzrostowi co wiąże się bezpośrednio ze spektakularnym wzrostem PKB, które pomiędzy 2008 a 2013 wzrosło o 14,2%, natomiast dla całej Europy spadło w tym samym okresie o 1,3%. Dług publiczny jest niski w porównaniu do innych Państw Unii Europejskiej (55% wobec średniej UE 80 %.).

Inflacja kontrolowana jest na poziomie 0,6%, wobec średniej unijnej wynoszącej 0,9%. Polska jest jednym z największych odbiorców środków unijnych z kwotą sięgającą 82,5 milionów euro, które przypadają na okres 2014-2020. Sektor finansowy w Polsce ciągle się rozwija.

Należy dodać, że Polska jest członkiem Unii Europejskiej, NATO, OECD, WTO oraz należy do strefy Schengen.

Polska jest zależna energetycznie w 31,6% od źródeł zewnętrznych, w ogólnym bilansie znajduje się w lepszej pozycji niż Francja, której zależność energetyczna kształtuje się na poziomie ok. 50%.

Polski rząd wspiera bezpieczeństwo dostaw, konkurencyjność oraz atrakcyjność cen.

Elektryczność

Źródłem elektryczności w Polsce jest głównie węgiel. W 2013 roku całkowita konsumpcja energii elektrycznej w Polsce wyniosła 158 TWh, natomiast jej produkcja osiągnęła poziom 160 TWh, co umożliwiło nieznaczny jej eksport.

Ze względy na rosnący wzrost gospodarczy sytuacja zaczęła się zmieniać na początku 2014 i rozpoczęto import energii.

Polski system energetyczny posiada obecnie połączenia elektroenergetyczne z Niemcami, Ukrainą oraz Szwecją. Kolejne połączenie będzie realizowane na granicy Polski i Litwy przy częściowym wsparciu finansowym pochodzącym z funduszy Unii Europejskiej. Według wstępnych planów połączenie zostanie uruchomione od 2015 r.

Przepływ na połączeniach elektroenergetycznych nie jest wystarczający i nie pozwala dziś na obszerny handel.

Obecnie planowane jest włącznie kolejnych źródeł mocy opartych na gazie czy na energii pochodzącej z atomu. W efekcie PGE planuje utworzyć 2 bloki nuklearne, każdy z nich o mocy 3 000 MWh, pierwszy z nich zostanie uruchomiony już w 2023.

Dla energii pochodzącej z OZE, polska wciąż korzysta ze specjalnych przywilejów i musi osiągnąć tylko poziom 15 % energii pochodzących z OZE do 2020.

Niedawno Polska oświadczyła, że węgiel nadal będzie stanowił głównym źródłem produkcji energii elektrycznej.

Polska zgodnie z europejskimi wymogami bezpieczeństwa dostaw jest w trakcie zwiększania pojemności rynku energetycznego oraz ułatwienia przepływu.

Gaz naturalny

Polska zużywa obecnie 15 mld m3 gazu naturalnego, z czego, produkuje ok 4 a importuje ok 11 mld m3 . Zależność Polski od dostaw zewnętrznych gazu wynosi ok 70%, produkcja własna stanowi ok 30% i w kolejnych latach powinna wrosnąć wraz z możliwym wydobyciem gazu łupkowego na skalę przemysłową. Jego wpływ na ceny biorąc po uwagę aktualny postęp badań nie powinien mieć znaczącego wpływu przez najbliższe 10 lat.

Realny wpływ na zmniejszenie zależności energetycznej w najbliższym czasie niewątpliwie będzie miał terminal LNG W Świnoujściu, który powinien zacząć funkcjonować w 2015 r. Polska podpisała kontrakt na okres 20 lat na dostawę 1,5 mld m3 gazu rocznie. Terminal może przyjąć rocznie 5 mld m3 z możliwością zwiększenia tej ilości. Cena tego kontraktu jest bardzo wysoka.

Polska jest uzależniona głównie od rosyjskiego gazu (kontrakt pomiędzy PGNiG a Gazpromem z 1996) pomimo pewnych ilości pochodzących z Niemiec i z Czech.

Bezpieczeństwo dostaw gazu naturalnego pozostaje ważnym tematem da Polski jak również dla całej Europy w sytuacji obecnych napięć na Ukrainie – kraju tranzytowego dla rosyjskiego gazu dostarczanego do Polski. Z drugiej strony przez Polskę przechodzi gazociąg Jamał-Europa, który ma 4 000 km długości i łączy pola gazowe na półwyspie Jamał w Rosji wraz z Europą Zachodnią przechodząc kolejno przez Białoruś i Ukrainę.

Rynek gazu nie jest jeszcze w pełni otwarty i wciąż należy do monopolu PGNiG. Sieć połączeń gazowych wciąż nie jest wystarczająco rozwinięta i częściowo sfinansowana z funduszy europejskich.

Węgiel

Polska jest wiodącym producentem węgla kamiennego w Europie, jak również węgla energetycznego (z 30 aktywnymi kopalniami) czy brunatnego. Jednak cierpi na rynku konkurencji z węglem pochodzącym z Rosji czy z Czech, który jest znacznie tańszy ze względu na jego koszty wydobycia.

Na ceny węgla w Polsce w znacznym stopniu wpływają wysokie koszty wydobycie oraz wiążące podatki.

W tym roku odnotowano znaczny wzrost transportu węgla z Rosji. W pierwszym kwartale tego roku zanotowano 32% wzrost eksportu węgla z Rosji w porównaniu do tego samego okresu w 2013.

Rynek węgla w Polsce funkcjonuje nieco inaczej niż rynki zachodnie, gdzie wyznacznikiem cen są indeksy API2 oraz API4 notowane na giełdzie ICE w Londynie. Polski węgiel nie posiada jeszcze własnego indeksu ale według przedstawicieli TGE istnieją plany by taki indeks utworzyć. Co więcej rozważane jest także otwarcia rynku węgla na TGE.

Polska i otwarcie rynków energii

Jako członek Unii Europejskiej Polska musi dostosować swój rynek energii do dyrektyw europejskich, które nim rządzą. W związku z tym został otworzony rynek elektryczności, rynek gazu oraz rynek CO2 tworząc wspólnie Towarową Giełdę Energii S.A (TGE) która od 1999 roku była pod kierownictwem Ministerstwa Skarbu, a od lutego 2012 jest w 100% własnością Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Rynek energii elektrycznej operuje od czerwcu 2000 roku, certyfikaty (zielone i inne) od 2005 roku, natomiast rynek emisji CO2 od 2006 roku, natomiast gaz został notowany na giełdzie od stycznia 2013. Giełda liczy obecnie 61 członków w tym 6 domów maklerskich.

Polski rynek energetyczny połączony jest z rynkiem szwedzkim od 2010 roku co daje dostęp do najwcześniej otwartego rynku w Europie: Nord Pool, Nord Pool Spot, ułatwiając tym samym połączenie rynków poprzez SwePol link przy współpracy z TGE.

Polska jest zainteresowana połączeniami rynków energetycznych z innymi państwami w ale jednocześnie energetyka która oparta jest w 90 % na węglu potrzebuje odpowiednich inwestycji w infrastrukturę by móc przyjąć przypływy z Niemiec, które mogą bardziej wpłynąć na ceny na rynku polskim niż na rynku niemieckim.

Na 2016 planowane jest uruchomienie połącznia elektroenergetycznego z Czechami, Słowacją, Węgrami i Rumunią w ramach mechanizmu „market coupling”. Realizacja tego typu inwestycji wymaga współpracy wielu jednostek takich jak TGE, PSE, URE z jednostkami skojarzonymi w partnerskich państwach. Jednak najważniejszym czynnikiem jest fizyczne utworzenie połączeń, gdzie w przypadku Polski główna rolę odgrywa działalność PSE.

Źródło: PXE, POLPX, Analiza: Indar Energy

Jak możemy zauważyć na powyższym wykresie, ceny energii elektrycznej Państw Centralnej Europy ewoluują w podobny sposób. Ceny na rynku Czeskim oraz Słowackim są bardzo do siebie zbliżone. Dla Węgier cena kształtuje się na wyższym poziomie ze względu na duże uzależnienie od eksportowanych surowców energetycznych przy stosunkowo niskich zasobach surowców własnych oraz wysokich podatkach nakładanych na sektor energetyczny.

Płynność na polskim rynku pozostaje wciąż na niski poziomie w porównaniu do giełd europejskich, w tym niemieckiej EEX.

Rynek Certyfikatów (Rynek Praw Majątkowych)

Wsparcie Polskich producentów energii pochodzące z OZE odbywa się za pośrednictwem pozyskiwania świadectw pochodzenia. Model ten został przyjęty w 2005, natomiast prawo odnoszące się do wytwarzania energii elektrycznej i ochrony środowiska zostały zmodyfikowane w 2007.

Świadectwa Praw Majątkowych są zbywalne i są poświadczeniem wytworzenia energii ze źródeł odnawialnych. Świadectwa wydawane są przez Prezesa URE (Urząd Regulacji Energetyki) i są źródłem dochodu oprócz fizycznej sprzedaży energii.

Sprzedawca energii elektrycznej jest zobowiązany do dostarczenia do odbiorcy końcowego odpowiednich świadectw pochodzenia energii wydanych przez URE lub uiszczonej opłaty zastępczej.

Centralny rejestr świadectw pochodzenia prowadzony jest przez Towarową Giełdę Energii. Istnieje 5 rodzajów świadectw pochodzenia zwanych „prawami własności”.

Liczba praw własności koresponduje z ilością energii elektrycznej określonej w świadectwie pochodzenia, 1 prawo własności jest odpowiednie dla wytworzenia energii elektrycznej o wielkości 1 kWh.

Zielone certyfikaty: PMZO, PMZO A (od 2010)

ródło: POLPX

• Czerwone certyfikaty: PMEC – dla produkcji energii pochodzącej z kogeneracji
• Żółte certyfikaty: PMGM (wcześniej niebieskie) – dla produkcji pochodzącej z kogeneracji o mocy 1MWh lub mniejszej.
• Fioletowe certyfikaty: PMMET – świadectwa pochodzenia ze źródeł wykorzystujących gaz z odmetanowania kopalń lub biogaz
• Certyfikaty białe: PMEF – których celem jest promocja poprawy efektywności energetycznej i obniżanie zużycia energii końcowej

2 inne rodzaje certyfikatów są w trakcie komercjalizacji:

• Certyfikaty pomarańczowe – wspierające produkcję energii ze źródeł zaopatrzonych w instalacje wychwytywania i zataczania dwutlenku węgla (CCS –Carbon Capture and Storage)
• Certyfikaty niebieskie – wspierające wysokosprawne źródła energii

Świadectwa mogą być przedmiotem obrotu giełdy na rynku praw majątkowych (Property Rights Market). Ich handel może się odbywać na 3 rożne sposoby:

• -podczas sesji RPM (Rynku Paw Majątkowych)
• -transakcje OTC
• -w transakcjach pozagiełdowych

Obecnie płynne transakcje przeprowadzane są jedynie w przypadku zielonych certyfikatów. Transakcje dotyczące fioletowych certyfikatów są bardzo rzadkie.

CO2

Obok wielkiej Brytanii Polska była jednym z największych beneficjentów alokacji uprawnień do emisji CO2. W fazie pierwszej (na okres 2005/207) przyznano Polsce 239 000 000 darmowych uprawnień, w fazie II (na okres 2008/2012) – 205 000 000. W fazie III (na okres 2013/2020) przewidziana jest stosunkowo mniejsza liczba.