Od wielu lat zauważamy w Polsce znaczny rozwój bezpośrednich inwestycji zagranicznych na swoim terytorium; w tym samym czasie, polska sprzedaż za granicę roniwez znacząco wzrosła. W zwiazku z dobrze rozwijającą się wspołpracą na linii Polska-Francja, firmy z Polski i z Francji zawierają wspólnie coraz więcej kontraktów międzynarodowych. To powoduje liczne pytania.
Od wielu lat zauważamy w Polsce znaczny rozwój bezpośrednich inwestycji zagranicznych na swoim terytorium; w tym samym czasie, polska sprzedaż za granicę roniwez znacząco wzrosła. W zwiazku z dobrze rozwijającą się wspołpracą na linii Polska-Francja, firmy z Polski i z Francji zawierają wspólnie coraz więcej kontraktów międzynarodowych. To powoduje liczne pytania? Po pierwsze, oczywiste jest pytanie o zasadzie, którą mamy zastosować, a także dobre przeznaczenie: umowa pomiędzy polską i francuską firmą, w teorii, może być zarządzana przez prawo francuskie lub zgodnie z prawem polskim. Musimy więc wyjaśniać wybór prawa w zależności od celu (I) i powiedzieć jaki wybór będzie dokonany oraz co się stanie w przypadku braku wyboru (II). Intensywność rozwoju działalności pomiędzy dwoma krajami, które nie należą do tej samej strefy walutowej stwarza konieczne, dodatkowe omówienie różnic kursowych w umowie, temat który będzie przedmiotem dalszych wyjaśnień (III).
I / WYKŁADY
Możemy mówić o umowie międzynarodowej, jeśli spełnia ona konkretne kryteria, tzn. jeśli zawiera istotne elementy obce, łączące kilka systemów prawnych. Sytuację taką będziemy mieli, gdy na przykład, umowa została zawrta między polską i francuską firmą, lub umowa między dwoma francuskimi firmami, natomiast wykonanie tej umowy ma miejsce w Polsce (lub odwrotnie …). Racjonalny i stosowny wybór prawa w umowie międzynarodowej wymaga analizy treści przepisów prawa, które między sobą konkurują w celu ustalenia, jaki jest stosowny wybór, biorąc pod uwagę pozycję w umowie (nabywcy, sprzedawcy, usługodawcy, który daje zamówienia itd.). Tak więc, wybór prawa wymaga szczegółowej analizy w każdym przypadku zastosowania przepisów prawnych.
Prawdą jest, że w Unii Europejskiej, prawo unijne jest bardziej narzędziem łączącym różne systemy prawne. Tak więc poprzez rozporządzenia i dyrektywy wspólnotowe, cały obszar przepisów prawnych staje się identycznym lub bardzo podobnym; możemy przypomnieć na przykład zjednoczenie odpowiedzialności za produkty wadliwe (dyrektywa nr 85 / 374/CEE). Ponadto, z powodów historycznych, niektóre kraje Unii Europejskiej mają dość podobne systemy prawne w niektórych pojęciach ogólnych, które są spokrewnione (szczególnie w dziedzinie umowy), ale czasami występują szczegółowe elementy, które są rozstrzygane we własnym zakresie każdego kraju.
Ma to miejsce zarówno w polskim jak i we francuskim kodeksie cywilnym. Ich analiza porównawcza ma dość podobne koncepcje, natomiast rozwiązania są czasami inne. Również jeśli chodzi o czas postępowania to jest on zazwyczaj krótszy w Polsce niż we Francji.
Różnice mogą mieć również odzwierciedlenie w zapisach dotyczących statusu prawnego, w szczególności w zakresie odpowiedzialności.
Jest to umowa o dzieło (contrat d’entreprise):
Porównywanie zobowiązań może doprowadzić do utrzymania odrębnych kwalifikacji w systemie prawnym, w którym jesteśmy; Na przykład: dostawa dokonana przez firme X stosownie do zamowienia złożonego przez firme Y może mieć różne oznaczenia.
- Zgodnie z prawem francuskim, jeżeli zleceniodawca wymaga specyfikacji, umowa ta jest umową o dzieło; w przeciwnym wypadku jest to umowa sprzedaży.
- W prawie polskim, sytuacja wygląda nieco inaczej, gdyż umowa taka może nosić nazwe umowy sprzedaży lub umowy o dzieło, jak również istnieje trzecia kategoria: umowa na dostawę, na mocy której umowy, koniecznie na piśmie, dostawca zobowiązuje się do dostarczenia zamówienia zgodnie z życzeniem zleceniodawcy (punkt 605 i nast. Pl. k. c.), który moze kontrolować proces produkcji (w odróżnieniu od pozostałych dwóch rodzajów umów).
Ta krótka analiza pokazuje, iż istnieją pewne różnice pomiędzy prawem francuskim i polskim, dlatego wybór prawa zasługuje na szczególną uwagę.
II/ OKREŚLENIE PRAWA, KTÓRE MOŻNA ZASTOSOWAĆ
W przypadku umowy międzynarodowej, strony, w drodze wzajemnego porozumienia, mogą wybrać prawo właściwe odnoszące się do treści umowy (które jest inne od przepisów mówiących o formie umowy). Mogą oni wybrać prawo jednego z nich – na przykład prawo polskie lub prawo francuskie, lub wykorzystać prawo „neutralne” – kraju trzeciego w stosunku do ich przynależności narodowej (np. prawo kraju, gdzie świadczenie jest wykonywane, jeśli jest ono inne od prawa krajowego obu strony umowy) lub prawo kraju zupełnie niepowiązanego (np. prawo szwajcarskie w umowie francusko-polskiej). Ta swoboda wyboru została wyraźnie potwierdzona przez właściwe przepisy wspólnotowe (tzw. rozporządzenie Rzym I, art. 3 § 1).
Wybór prawa jakie zostanie zastosowane, dokonywany świadomie przez obie strony umowy, jest rozwiązaniem, które wymaga tego by było ono przede wszystkim jasne i klarowne:
- « Prawem właściwym dla niniejszej umowy będzie prawo polskie (albo : francuskie) »
W przypadku braku porozumienia się między stronami, możemy starać się grać na niektórych elementach umowy pozwalając, łączyć umowę z prawem, które będziemy stosować:
- „Wybór prawa jest świadomy lub w sposób jednoznaczny wynika z postanowień umowy lub okoliczności sprawy” (Rzym I, art. 3 § 1).
Należy pamiętać, że strony mogą dokonywać wyboru prawa w zależności od poszczególnych partii umowy (Rzym I, art. 1 § 3 i inne), lub w razie potrzeby, zdecydować się na zmianę prawa właściwego w czasie trwania umowy ( „Rzym I” , art. 3 § 2). Jednak, nie w każdym przypadku świadomy wybór jest możliwy. Niektóre kontrakty otrzymują gwarancję legalności pochodzenia w celu ochrony interesów gospodarczych słabszej ze stron. Jest to np. umowa o pracę (Rzym I, art. 8), umowy konsumenckie (Rzym I, art. 6) oraz umowy ubezpieczeniowe (Rzym I, art. 7), dla których istnieją przepisy specjalne.
Tak samo jest w przypadku „prawa policji” (lois de police) np: odnosnie zasad, ktore państwo będzie uważać na fundamentalne w organizacji politycznej, społecznej lub gospodarczej kraju. W takiej sytuacji sędzia tego kraju będzie stosować te przepisy. Jednym z przykładów zasad uznawanych przez Państwo za fundamentalne jest prawo konkurencji, które jest podporzadkowane „prawu policji”.
Jedno z rozwiązań może również polegać na stosowaniu przepisów niepaństwowych, ale satysfakcjonujących obie strony (ICC Incoterms, Lex mercatoria, itp.). Tutaj musimy przypomnieć, że kwestie wyboru prawa właściwego i jurysdykcji teoretycznie są niezależne (w związku z tym, francuski sąd może zarządzić zastosowanie prawa polskiego, lub odwrotnie). Jeżeli strony nie osiągną porozumienia w sprawie prawa właściwego i jeżeli ono nie wynika jasno i w sposób klarowny z tresci umowy, sędzia („For”) korzysta z zastosowania przepisów prawa prywatnego międzynarodowego swojego kraju („kolizyjnych”), na mocy których wyznacza on prawo właściwe do zastosowania dla sytuacji międzynarodowych.
Jeśli dojdzie np. do sporu między polakiem i francuzem i polski sędzia będzie poproszony przez jedną ze stron o rozstrzygnięcie tego konfliktu (zakładając, że ten sąd jest właściwy), to będzie on szukał, odpowiedzi na pytanie: jaki krajowy przepis można zastososwać, by rozwiązać zaistniałą sytuację. Jeżeli taka sytuacje będzie miała miejsce we Francji, to sędzia będzie przestrzegać francuskich przepisów konfliktu.
W rzeczywistości, biorąc pod uwage fakt, iż zarówno Polska jak i Francja należą do Unii Europejskiej, to zasady rozwiązywania konfliktów są zjednoczone w sposób umowy: taki jest przedmiot „Rozporządzenia Rzym I”, który wchodzi w życie z 17 grudnia 2009.
Rozporządzenie Rzymskie I podaje konkretne rozwiązania w zależności od umowy (art. 4 § 1):
- Dla umowy sprzedaży, prawem właściwym jest prawo państwa, w którym sprzedawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania;
- Dla umowy o świadczenie usług: prawo kraju, w którym usługodawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania;
- Dla umowy w sprawie własności (sprzedaż lub wynajęcie): ustawa kraju, w którym znajduje się budynek (z wyjątkiem krótkoterminowych umów najmu osobie fizycznej);
- Dla umowy w sprawie własności intelektualnej: prawo kraju, w którym osoba przekazująca lub nadająca prawa, ma jej miejsce zamieszkania;
- Dla umowy sprzedaży lub franchisingu: prawo kraju, w którym dystrybutor ma siedzibę lub miejsce zamieszkania.
Inne szczególne przepisy istnieją w dziedzinie transportu (art. 5), umów konsumenckich (art. 6), ubezpieczeń (art. 7) oraz umów o pracę (art. 8). W przypadkach świadczeń nie chronionych prawem przez zasady wymienione powyżej, prawem właściwym jest prawo kraju w którym znajduje się siedziba strony, która wykonuje świadczenia charakterystyczne (art. 4 § 2). Wreszcie, w drodze wyjątku, może istnieć jednolite prawo, to znaczy prawdziwie międzynarodowe przepisy.
Jednym z tych najbardziej znanych międzynarodowych przepisów jest Konwencja wiedeńska z 1980 r. w sprawie sprzedaży towarów (CISG), ratyfikowana przez znaczną liczbę państw. Polska, Francja, Stany Zjednoczone, Chiny (z wyjątkiem Hongkongu) ratyfikowały tę konwencję, natomiast nie Wielka Brytania.
Jej warunki zastosowania są następujące:
- Należy mieć podpisaną umowę sprzedaży towarów (więc trzeba rozdzielać na odrębne umowy sprzedaży towarów i o dzieło);
- eżeli dwa Państwa ratyfikowały konwencję;
- Żadna ze stron nie wyraźnie odrzucila świadomie stosowania Konwencji wiedeńskiej.
III / PŁATNOŚCI MIĘDZYNARODOWE I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM
Ze względu na duże wahania kursów głównych walut w czasie globalnego kryzysu, strony umowy mogą chcieć, na podstawie umów, które są realizowane w czasie (umowy wystepujace po sobie, umowa błyskawiczne z płatnością terminową), zarządzać ryzykiem walutowym. Strony oznaczają zazwyczaj walutę wierzyciela jako walutę płatności, a tym samym narażają dłużnika na zmiany kursowe. Aby usunąć ryzyko wystąpienia nierównowagi na szkodę dłużnika, strony umowy mogą przewidzieć włączenie klauzuli indeksowanej.
Kwoty płatności realizowane w walucie płatności są następnie przeliczane po każdym terminie płatności na podstawie waluty dłużnika. Jednakże taka klauzula ma wadę, bo całe ryzyko ponosi druga strona.
Przykładowa klauzula:
Kwartalne opłaty, płatne w euro zostaną zmienione na opłaty bieżące, w zależności od zmian kursu złotego, w następujący sposób:
P1 = P0 x Z1 / Z0
Gdzie:
- P1 oznacza cenęprzeliczoną na euro,
- P0 oznacza pierwotną cenę, czyli cenę w euro ustaloną w obecnej umowie lub z datą poprzedniego terminu płatności,
- Z1 oznacza wartość Złoty/Euro, według parytetu opublikowanego zgodnie z datą indeksacji,
- Z0 oznacza wartość Złoty/Euro, według parytetu opublikowanego zgodnie z datą poprzedniej indeksacji, biorąc pod uwagę, że z dniem wejścia w życie umowy, parytet jest ___.
Aby uniknąć ryzyka walutowego w całości przeniesionego na drugą stronę, możliwe jest skorygowanie wpływu wskaźnika (waluta rachunku) poprzez wprowadzenie do wzoru współczynnika korygującego:
Przykład klauzuli:
Wynagrodzenie kwartalne, płatne w euro zostaną przeliczone, zgodnie z datą płatności, w zależności od zmian kursu złotego, w następujący sposób:
P1 = (P0 x 0,5) + (P0 x 0,5 x Z1 / Z0)
W tym przykładzie, wpływ zmiany indeksu jest w połowie zneutralizowany i ryzyko podzielone pomiędzy obiema stronami. Strony mogą również korzystać z innych rodzajów klauzuli takiej jak np.: klauzuli przewidującej „tunel” indeksowany. W ramach tej klauzuli, minimalny i maksymalny kurs jest określony, w której (tunel) kurs waluty fakturowanej może zmieniać się bez wpływu na cenę uzgodnioną między stronami. Jednakże, jeżeli zmiany kursów walut przekraczają te limity, ceny pójdą w górę lub w dół w zależności od terminów wskazanych.
Przykład klauzuli:
Ceny produktów zostały uzgodnione między stronami według parytetu ___ złoty/euro, jak to miało miejsce w dniu __. Wszelkie zmiany tego parytetu większe lub mniejsze niż 2%, zamieszczone na stronie www.oanda.com/convert lub wszystkie inne źródła informacji ustalone między stronami, spowodują automatyczną i proporcjonalną regulację ceny pierwotnie uzgodnionej.
Strony mogą również postanowić, że zmiany kursu na zewnątrz tunelu nie doprowadzą do automatycznej kontroli cen, lecz otworzą negocjacje nowej ceny przez strony. Negocjacje te będą musiały być prowadzone w dobrej wierze w celu utrzymania pierwotnego bilansu ekonomicznego.
WYNIKI :
Podobnie jak wybór prawa właściwego dla najlepszych interesów obu stron, negocjacja umowy międzynarodowej (francusko-polskiej lub innej) jest skomplikowana. Teoretycznie trzeba analizować wszystkie zasady prawne (np. polskie i francuskie prawo), które mogą konkurować między sobą, ale czasami jest to trudne do wykonania, albo niemożliwe ze względu na istniejacy, nierówny stosunek sił między stronami.
W każdym przypadku należy być czujnym o najważniejsze punkty umowy (wraz z klauzulą dotyczącą jurysdykcji), jednocześnie starać się negocjować w sprawie wprowadzenia niektórych klauzul, które zrównoważają, między stronami, zysk ogólny płynący z realizacji umowy.
François–Xavier Testu – Profesor na Uniwersytecie
Adwokat (Radca prawny) / Partner
François Lefort
Adwokat (Radca prawna)
Ginestié Magellan Paley-Vincent
Avocats à la Cour
10 Place des États-Unis – 75116 Paris
Téléphone : +33 (0)1 57 57 50 00 / Télécopie +33 (0)1 57 57 52 00
www.ginestie.com
