W obliczu groźnego w skutkach wypadku trudno czasem o spokój i logiczne myślenie. Nie można jednak zapominać, że na pracodawcy ciążą wówczas określone obowiązki, których niedopełnienie grozi poważnymi konsekwencjami.
Wypadki na terenie zakładu pracy nie należą do typowych i powtarzających się zdarzeń, z którymi pracownicy i pracodawca mogliby się oswoić. Z tego względu wypadek taki, w szczególności wypadek ciężki lub śmiertelny, może wywołać silną reakcję emocjonalną pozostałych pracowników bądź pracodawcy i wpłynąć na racjonalność ich działań. Reakcja ta jest z reguły silniejsza u osób, które w jakimś stopniu przyczyniły się do zaistniałego zdarzenia. Należy jednak pamiętać, że ustawodawca szczegółowo uregulował tryb postępowania i obowiązki pracodawcy w razie zaistnienia wypadku na terenie zakładu pracy.
W razie zaistnienia wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym oraz ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, a także zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Ponadto pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie powiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym, a także każdym innym mającym związek z pracą wypadku, który wywołał wymienione skutki, jeżeli może być on uznany za wypadek przy pracy.
Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce zdarzenia. Zabezpieczenie miejsca wypadku musi nastąpić w taki sposób, aby:
- osoby niepowołane nie miały dostępu do miejsca zdarzenia
- uniemożliwić uruchamianie bez koniecznej przyczyny maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane, a także
- uniemożliwić zmianę położenia maszyn i innych urządzeń technicznych oraz innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Maszyny i inne urządzenia techniczne mogą zostać uruchomione ponownie, dopiero gdy pracodawca wyrazi na to zgodę. Pracodawca ma obowiązek ustalić ich uruchomienie ze społecznym inspektorem pracy. Pracodawca, zanim wyrazi zgodę na ponowne uruchomienie maszyn lub innych urządzeń technicznych, jest zobowiązany dokonać oględzin miejsca wypadku oraz sporządzić, jeżeli zachodzi taka potrzeba, szkic lub fotografię miejsca wypadku. W razie wystąpienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego pracodawca może wyrazić zgodę na ponowne uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych dopiero po uprzednim uzgodnieniu tego z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem. Jeżeli wypadek nastąpił w zakładzie górniczym, uzgodnienie takie powinno nastąpić także z właściwym organem nadzoru górniczego.
Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez zgody pracodawcy jest dopuszczalne jedynie w razie konieczności ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.
Po zabezpieczeniu miejsca zdarzenia pracodawca jest zobowiązany ustalić okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy. W tym celu pracodawca powołuje zespół powypadkowy. Zasady ustalania składu zespołu powypadkowego zostały określone w przepisach prawa.
Zespół powypadkowy niezwłocznie po otrzymaniu informacji o wypadku przy pracy:
- dokonuje oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, a także stanu urządzeń ochronnych,
- bada warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,
- jeżeli stan zdrowia poszkodowanego na to pozwala, wysłuchuje jego wyjaśnień,
- zbiera informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku,
- zasięga opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku,
- sporządza szkic lub wykonuje fotografie miejsca wypadku, jeżeli jest to konieczne, a także zbiera inne dowody dotyczące wypadku,
- dokonuje prawnej kwalifikacji wypadku.
Zespół powypadkowy jest również zobowiązany określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek. Ponadto, jeżeli zespołowi powypadkowemu zostaną udostępnione materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, ma on obowiązek je wykorzystać. Gdy wypadek ma rozmiary katastrofy albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy powinien wykorzystać ustalenia zespołu specjalistów powołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawujący nadzór określony w art. 23714 Kodeksu pracy, do ustalenia przyczyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i technologicznych.
Koszty związane z ustalaniem okoliczności wypadku przy pracy i przyczyn jego wystąpienia ponosi pracodawca.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza tzw. protokół powypadkowy. Należy go sporządzić w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku. Zespół powypadkowy przekazuje protokół powypadkowy i dokumentację powypadkową pracodawcy w celu jego zatwierdzenia. Jeśli członkowie zespołu powypadkowego nie mogą dojść do porozumienia co do treści protokołu powypadkowego, ostateczną decyzję w tej sprawie podejmuje pracodawca. Przed przekazaniem protokołu powypadkowego pracodawcy do zatwierdzenia zespół powypadkowy jest zobowiązany zapoznać z treścią protokołu poszkodowanego, a w razie wypadku śmiertelnego – członków rodziny pracownika. Zarówno poszkodowany, jak i członkowie rodziny zmarłego pracownika mają prawo zgłaszać uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym należy ich pouczyć. Poszkodowany może zapoznać się z dokumentacją sprawy oraz sporządzać z nich notatki, kopie i odpisy.
Pracodawca zobowiązany jest zatwierdzić protokół powypadkowy w terminie do 5 dni od dnia jego sporządzenia. Jeżeli do treści protokołu powypadkowego zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika albo protokół powypadkowy nie odpowiada warunkom określonym w przepisach prawa, pracodawca zwraca zespołowi powypadkowemu niezatwierdzony protokół powypadkowy w celu jego wyjaśnienia i uzupełnienia. Zespół powypadkowy, po dokonaniu odpowiednich wyjaśnień i uzupełnień, sporządza, w terminie do 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół powypadkowy niezatwierdzony przez pracodawcę. Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego – członkom rodziny zmarłego pracownika. W przypadku wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie przekazać protokół powypadkowy właściwemu inspektorowi pracy. Inspektor pracy może zwrócić pracodawcy protokół powypadkowy z uzasadnionym wnioskiem o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, jeżeli protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych zawiera ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe wnioski profilaktyczne. W takim przypadku protokół powypadkowy zostaje przekazany zespołowi powypadkowemu w celu jego wyjaśnienia i uzupełnienia i sporządzenia nowego protokołu na zasadach określonych powyżej.
Protokół powypadkowy wraz z dokumentacją powypadkową należy przechowywać przez 10 lat. Pracodawca ma obowiązek prowadzić na podstawie protokołów powypadkowych rejestr wypadków.
